Olíunotkun

Olíunotkun í sjávarútvegi hefur dregist verulega saman á undanförnum áratugum. Síðasta áratug var hún til dæmis helmingi minni en að jafnaði á tíunda áratug 20. aldar. Það eru margir samverkandi þættir sem leggjast á eitt og skýra þessa þróun sem rekja má með einum eða öðrum hætti til fiskveiðistjórnunarkerfisins. Ber hér fyrst að nefna fjárfestingu sjávarútvegsfyrirtækja í nýjum skipum sem búa yfir nýrri tækni og eru sparneytnari en þau sem eldri eru. Eins hafa framfarir í veiðum, betra skipalag veiða og fækkun skipa með sameiningu fyrirtækja dregið úr olíunotkun. Þá hafa miklar fjárfestingar átt sér stað í fiskimjölsverksmiðjum þar sem raforka hefur komið í stað olíu, og af þessum sökum hefur dregið mjög úr olíunotkun þar. Vitaskuld sveiflast olíunotkun á milli ára vegna breytinga á framleiðslu, það er í veiðum og vinnslu, en leitnin er þó klárlega niður á við. Til að mynda var olíunotkun í sjávarútvegi meiri á árinu 2018 en 2017 en þann samdrátt má einna helst rekja til sjómannaverkfallsins í ársbyrjun 2017. Voru ónýttar veiðiheimildir þar með töluvert meiri við árslok 2017 en fyrri ár, sem hafði sín áhrif á árið 2018. Loðnubrestur áranna 2019 og 2020 setti, eðlilega, sitt mark á framleiðsluna og þar með olíunotkun í sjávarútvegi.

---

Skýring: Sjávarútvegur: Innlend fiskiskip + fiskimjölsverksmiðjur.

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda

Fram til ársins 2003 notuðu innlend fiskiskip mest af olíu af öllum farartækjum hér á landi. Nú er öldin önnur og fyrir því liggja tvær ástæður. Fyrri ástæðan er sú að verulega hefur dregið úr olíunotkun fiskiskipa. Það má rekja til fjárfestingu útgerða í nýjum skipum sem búa yfir nýrri tækni og eru sparneytnari en þau sem eldri eru, framfara í veiðum, betra skipulag veiða, fækkun skipa og almennt meiri og betri vitund um loftlagsmál. Á sama tímabili hefur olíunotkun annarra farartækja verið að aukast vegna fólksfjölgunar og aukinna umsvifa í ýmsum atvinnugreinum eins og ferðaþjónustu. Umsvif sjávarútvegsins hafa þó ekki minnkað á tímabilinu þrátt fyrir minni olíunotkun, eins og sjá má á fimmtu mynd hér fyrir neðan, heldur skýrist hún af fyrrnefndum þáttum.

---

Heimild: Orkustofnun

Fyrir COVID-19 hafði olíunotkun á Íslandi aukist verulega og náði hún hæstu hæðum árið 2018 þegar hún fór í fyrsta sinn yfir milljón tonn. Margir þættir hafa áhrif á eldsneytisnotkun, svo sem mannfjöldi, umsvif í hagkerfinu á hverjum tíma og samsetning atvinnulífsins. Á öðrum áratug þessarar aldar áttu ferðaþjónusta og flugsamgöngur á milli landa stærstan þátt í þeim mikla uppgangi sem varð í hagkerfinu. Samhliða því jókst olíunotkun hér á landi. Samdráttur varð þó í olíunotkun hér á landi á milli áranna 2018 og 2019, í fyrsta sinn frá árinu 2012. Meginástæðan var samdráttur í sölu á eldsneyti til flugsamgangna sem rekja má að mestu til falls flugfélagsins WOW. Enn meiri samdráttur varð svo á milli áranna 2019 og 2020, sem má fyrst og fremst rekja til áhrifa COVID-19 á ferðalög á milli landa. Minnkandi olíunotkun í sjávarútvegi á undanförnum áratugum stafar ekki af minni útflutningsframleiðslu, en nánar um það má til dæmis sjá á fimmtu mynd í þessum hluta.

---

Skýring: Sjávarútvegur: Innlend fiskiskip + fiskimjölsverksmiðjur. Olía til erlendra fiskiskipa telst til innlendrar olíunotkunar.

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda

Hlutdeild sjávarútvegs í olíunotkun hér á landi hefur skroppið verulega saman á undanförnum áratugum, að árunum 2020 og 2021 undanskildu. Á tíunda áratug síðustu aldar var hlutdeild sjávarútvegs í olíunotkun hér á landi að jafnaði um 42% en á síðustu árum hefur hlutfallið verið að jafnaði 20%. Minnkandi hlutdeild sjávarútvegs kemur hvort tveggja til af minni olíunotkun í greininni sjálfri og aukinni olíunotkun annarra í hagkerfinu, eins og sjá má á myndinni hér á undan. Hlutdeild sjávarútvegs í olíunotkun jókst talsvert á árinu 2020 og hélst áfram nokkuð há á árinu 2021, sem kom einkum til vegna verulegs samdráttar annarra atvinnugreina í hagkerfinu vegna COVID-19.

---

Skýring: Sjávarútvegur: Innlend fiskiskip + fiskimjölsverksmiðjur.

Heimild: Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda

Sjávarútvegur notar mun minna af olíu við veiðar og vinnslu en hann gerði á árum áður. Það þýðir að sjávarútvegi hefur tekist að draga úr mengun án þess að það komi niður á framleiðslu og gott betur. Það er ákjósanleg þróun því vanalega eykst olíunotkun, og kolefnissporið stækkar, þegar umsvif einstaka atvinnugreina aukast. Það eru margir samverkandi þættir sem leggjast á eitt og skýra þessa þróun. Svo sem bætt fiskveiðistjórnun, sameining fyrirtækja og fækkun skipa, fjárfesting í tækjum og búnaði, endurnýjun á skipum með áherslu á sparneytnari skip, breytt orkunotkun og almennt meiri og betri vitund um loftlagsmál. Vitaskuld sveiflast olíunotkun á milli ára, meðal annars vegna breytinga í framleiðslu, en á heildina litið er leitnin þó klárlega niður á við.

---

Skýring: Sjávarútvegur: Innlend fiskiskip + fiskimjölsverksmiðjur

Heimild: Hagstofa Íslands, Orkustofnun og Félag íslenskra fiskimjölsframleiðenda