Sjávarafurðir alls

Á myndinni má sjá útflutningsverðmæti sjávarafurða frá árinu 2001 á verðlagi og gengi hvers árs. Einnig má sjá þróunina á gengisvísitölu krónunnar á sama tíma, en sveiflur í gengi krónunnar hafa eðlilega mikil áhrif á verðmæti útfluttra sjávarafurða í krónum talið. Útflutningsverðmæti sjávarafurða ræðst þó af fjölmörgum öðrum þáttum. Fyrst má nefna úthlutað aflamark í einstaka tegundum sem getur verið afar breytilegt frá einu ári til annars. Fisktegundir eru fjölmargar og misverðmætar. Þá má nefna afurðaverð sem ræðst af ástandi á mörkuðum erlendis og sölu og markaðssetningu sjávarútvegsfyrirtækja. Að lokum má nefna afurðavinnslu sem er afar fjölbreytt, jafnvel innan sömu fisktegunda. Þessi fjölbreytileiki í vinnslu eykur til muna sveigjanleika í sjávarútvegi. Á sjötta hundrað tollskrárnúmera fyrir sjávarafurðir eru skráð hjá Hagstofunni og vafalítið nýtir engin þjóð afla eins vel og Íslendingar. Í þessu samhengi má nefna að fjölmörg fyrirtæki í nýsköpun búa til verðmæti úr svokölluðum hliðarafurðum úr aflanum, sem hér áður fyrr var hent. Þar má í raun tala um byltingu á undaförnum árum, en verðmæti þessara afurða eru ekki meðtalin í útflutningsverðmætum sjávarafurða. Útflutningsverðmæti fiskmetis í loftþéttum umbúðum eru heldur ekki meðtalin hér, en undanfarin ár hafa þau verið um 5-6 milljarðar króna á ári hverju.

---

Heimild: Hagstofa Íslands og Seðlabanki Íslands

Á myndinni má sjá verðmæti og magn útfluttra sjávarafurða frá árinu 2001. Verðmætin eru á föstu gengi þar sem gengisvísitala Seðlabankans er notuð. Það er ágætis nálgun á þróun verðmæta í erlendri mynt þar sem gengisvísitalan vegur saman helstu viðskiptamyntir landsins. Breyting á verðmætum og magni fer ekki alltaf saman, en þannig gæti útflutningur sjávarafurða í tonnum talið aukist á sama tíma og útflutningsverðmæti skreppa saman. Það má bæði rekja til þróunar á afurðaverði sem ræðst af mörkuðum erlendis og mismunandi samsetningu afurða í útflutningi, sem veltur að miklu leyti af úthlutuðu aflamarki í einstaka tegundum. Afurðir frá íslenskum sjávarútvegi eru mjög fjölbreyttar og misverðmætar, enda eru þær allt frá dýrafóðri upp í sérhæfða matvöru í hæsta gæðaflokki.

---

Skýring: Útflutningsverðmæti á föstu gengi er nálgað með gengisvísitölu Seðlabankans, viðskiptavog þröng. Tölurnar eru ekki á föstu verðlagi, einungis leiðréttar fyrir gengisbreytingum.

Heimild: Hagstofa Íslands og Seðlabanki Íslands

Á myndinni sést útflutningsverðmæti eftir tegundaflokkum á föstu gengi frá árinu 2002. Útflutningsverðmæti þorsks er langmest og því er hann hafður sér. Sjá má að talsverðar sveiflur eru á milli ára í útflutningsverðmæti einstakra tegundaflokka. Það skýrist af mörgum samverkandi þáttum; úthlutuðu aflamarki, afurðavinnslu og ástandi á mörkuðum. Mun meiri sveiflur eru á milli ára í magni og verðmæti uppsjávartegunda en öðrum tegundaflokkum. Nánari umfjöllun um botn- og flatfisk og uppsjávarfisk má finna í þessum hluta. Einnig er sérstök umfjöllun um þorsk og loðnu.

---

Skýring: Útflutningsverðmæti á föstu gengi er nálgað með gengisvísitölu Seðlabankans, viðskiptavog þröng. Tölurnar eru ekki á föstu verðlagi, einungis leiðréttar fyrir gengisbreytingum.

Heimild: Hagstofa Íslands og Seðlabanki Íslands

Á myndinni sést útflutningur á sjávarafurðum eftir einstaka tegundaflokkum. Hlutdeild einstakra flokka í útflutningi er talsvert önnur þegar miðað er við útflutt magn í stað verðmæta. Það endurspeglar hversu fjölbreyttar og misverðmætar tegundir eru. Til að mynda er hlutdeild uppsjávarafurða mun meiri mælt í tonnum en verðmætum. Jafnframt má sjá að mun meiri sveiflur eru í magni uppsjávarafurða en botnfiskafurða. Á móti vegur þorskurinn mun meira miðað við verðmæti en magn. Nánari umfjöllun um botn- og flatfisk og uppsjávarfisk má finna í þessum hluta. Einnig er sérstök umfjöllun um þorsk og loðnu.

---

Heimild: Hagstofa Íslands

Á myndinni sést hvernig samspil þriggja þátta hefur áhrif á útflutningsverðmæti sjávarafurða í krónum talið, þ.e. magn, afurðaverð og gengi krónunnar. Fisktegundir eru vissulega fjölmargar og afurðaflokkarnir enn fleiri og þróunin þar innan æði misjöfn. Myndin nær þó að fanga ýmislegt sem hefur afgerandi áhrif á útflutningsverðmæti. Til dæmis má sjá áhrif alþjóðlegu fjármálakreppunnar undir lok fyrsta áratugarins. Þá jókst verðmæti verulega í krónum talið í kjölfar lækkunar á gengi hennar. Á móti vóg lækkun á afurðaverði sem endurspeglar ástandið í heimsbúskapnum á sama tíma. Breyting á gengisvísitölu endurspeglar gengisáhrifin. Þegar vísitalan hækkar er gengi krónunnar að veikjast almennt gagnvart helstu viðskiptamyntum og öfugt þegar hún lækkar. Annað dæmi sem má nefna eru áhrif sjómannaverkfallsins á útflutningsverðmæti sjávarafurða á árunum 2017 og 2018. Vegna verkfallsins varð talsverður samdráttur í útflutningi árið 2017 því ekki tókst að vinna upp framleiðslutapið innan ársins. Veiðiheimildir fluttust yfir á nýtt fiskveiðiár og því jókst útflutt magn á árinu 2018. Úthlutað aflamark í einstaka tegundum hefur einnig mikil áhrif og er nærtækast að nefna loðnubrest á árunum 2019 og 2020. Af þessu sést hversu miklar sveiflur geta verið í útflutningsverðmæti sjávarafurða á milli ára og það ræðst af fjölmörgum þáttum.

---

Skýring: Vegna keðjutengingar getur verið að summa undirliðanna sé ekki jöfn breytingunni í útflutningsverðmætum.

Heimild: Hagstofa Íslands og Seðlabanki Íslands

Íslenskar sjávarafurðir eru afar fjölbreyttar, bæði hvað varðar tegundir og vinnslu. Markaðir fyrir sjávarafurðir eru því fjölmargir og ólíkir, sem er afar mikilvægt fyrir sveigjanleika. Þegar illa árar í einu landi, vegna efnahagslegra eða pólitískra þrenginga, er hægara um vik að bregðast við og leita annað. Á myndinni sést að langstærsti hluti íslensks sjávarfangs er fluttur til landa innan Evrópu. Mest til Bretlands miðað við verðmæti en vægi þess markaðar er ekki nærri eins afgerandi og á árum áður. Viðskipti við einstök lönd eða svæði eru mismikil á milli ára en þau ráðast af fjölmörgum þáttum. Einkum hefur framboð á tegundum, sem getur verið afar breytilegt frá einu ári til annars, mikil áhrif. Nefna má loðnubrest árin 2019 og 2020 sem hafði veruleg áhrif á viðskipti við lönd sem flytja inn mikið af loðnuafurðum. Þar hefur Noregur verið fremst í flokki, en eins eru Japan og Kína umsvifamikil í þeim efnum en þangað eru fluttar út ýmsar loðnuafurðir, sjá nánar hér. Vinnsla á einstaka tegundum hefur einnig mikil áhrif á viðskipti einstakra landa með íslenskt sjávarfang. Er hér nærtækt að nefna áherslu sjávarútvegsfyrirtækja á ferskfiskvinnslu. Hún hefur orðið til þess að útflutningur til Frakklands og Bandaríkjanna hefur aukist verulega undanfarinn áratug eða svo. Frekari umfjöllun um viðskiptalönd má sjá í þessum hluta.

---

Skýring: Útflutningsverðmæti á föstu gengi er nálgað með gengisvísitölu Seðlabankans, viðskiptavog þröng. Tölurnar eru ekki á föstu verðlagi, einungis leiðréttar fyrir gengisbreytingum.

Heimild: Hagstofa Íslands og Seðlabanki Íslands