Þorskur

Á myndinni sést útflutningsverðmæti þorskafurða á föstu gengi og vægi þeirra í útflutningsverðmæti sjávarafurða. Einnig sést að útflutningsverðmæti þorskafurða hefur aukist töluvert frá árinu 2010 og ræðst það af fjölmörgum þáttum. Ein stærsta ástæðan er aukning á aflamarki þorsks (stærri kvóti). Það má ekki síst þakka vel heppnaðri breytingu á nýtingarstefnu og aflareglu þorskveiða sem gerð var á árunum 2007-2009. Nánar um það má lesa í umfjöllun um Hagkerfið. Önnur mikilvæg ástæða er breytt vinnsla á þorski. Fjöldi afurða sem unnin er úr þorski er einstakur miðað við aðrar tegundir en samtals eru um 50 tollskrárnúmer í útflutningstölum Hagstofunnar merktar þorski. Afurðaverð hefur eðlilega einnig áhrif, sem ræðst af ástandi á mörkuðum erlendis og sölu og markaðssetningu sjávarútvegsfyrirtækja. Fiskur úr sjó er að sjálfsögðu ekki stöðluð vara og verðmætin verða ekki til við það eitt að veiða hann. Það þarf að gera verðmæti úr fiskinum og selja á mörkuðum erlendis. Vægi þorskafurða af útflutningsverðmæti sjávarafafurða hefur lægst farið í 31% og hæst í 48% á þessari öld, en það er vitaskuld einnig háð afla og þróun í öðrum tegundum.

---

Skýring: Útflutningsverðmæti á föstu gengi er nálgað með gengisvísitölu Seðlabankans, viðskiptavog þröng. Tölurnar eru ekki á föstu verðlagi, einungis leiðréttar fyrir gengisbreytingum.

Heimild: Hagstofa Íslands og Seðlabanki Íslands

Á myndinni sést útflutningur á þorskafurðum í tonnum talið og hlutdeild hans í útfluttum sjávarafurðum. Þar má sjá að töluverð aukning hefur orðið á útflutningi á þorskafurðum frá árinu 2010. Það má ekki síst þakka vel heppnaðri breytingu á nýtingarstefnu og aflareglu þorskveiða sem gerð var á árunum 2007-2009. Það hefur leitt til meiri afla sem gefur möguleika á meiri útflutningi. Nánar um það má lesa í umfjöllun um Hagkerfið. Jafnframt má sjá, þegar þessi mynd er borin saman við myndina á undan, að hlutdeild þorskafurða í útflutningi sjávarafurða miðað við útflutt magn er umtalsvert minna en miðað við verðmæti. Á þessari öld hafa þorskafurðir að jafnaði vegið um 17% miðað við magn en 39% miðað við verðmæti. Hvert útflutt kíló af þorski er því að jafnaði talsvert verðmætara en af öðrum fisktegundum.

---

Heimild: Hagstofa Íslands

Mikill fjöldi afurða og ólíkra er unnin úr þorski. Samtals eru um 50 tollskrárnúmer merktar þorski í útflutningstölum Hagstofunnar. Ólíkir afurðaflokkar þorsks endurspegla sveigjanleika. Það þýðir að hægt er að færa sig úr einum flokki í annan allt eftir aðstæðum og eftirspurn á mörkuðum hverju sinni. Það er afar mikilvægt og getur komið sér vel. Hér ber að hafa í huga að það er neytandinn sem ræður för og öll virðiskeðja þorsksins er því markaðsdrifinn. Breyttar kröfur á markaði hafa leitt til þess að vinnsla á þorski og þar með samsetning þorskafurða í útflutningi hefur breyst mikið á undanförnum árum. Vinnslan hefur þróast í að verða mun flóknari og í átt að meiri ferskleika, en slík vinnsla krefst hátæknibúnaðar. Á fyrstu árum aldarinnar voru ferskar afurðir rétt rúmlega 10% af útflutningsverðmæti þorskafurða. Tíu árum síðar voru þær um fjórðungur en á undanförnum árum hafa þær að jafnaði vegið um 37%. Vægi ferskra afurða er mun meira þegar kemur að verðmætum en magni, sem endurspeglar að slíkar afurðir eru mun verðmætari en aðrar þorskafurðir. Nánar um það má sjá á næstu mynd. Á sama tímabili hefur hlutdeild saltaðra afurða minnkað talsvert. Hún var rúm 39% í byrjun þessarar aldar en hefur verið um 18% á undanförnum árum. Vægi sjófrystra afurða hefur dregist saman. Það var um 15% í byrjun aldarinnar en hefur verið um 10% á undanförnum árum. Vægi annarra frystra afurða hefur verið á svipuðu róli á þessari öld, í kringum fjórðungur af útflutningsverðmæti þorskafurða. Ekki er mikil breyting á vægi þurrkaðra afurða á sama tíma. Það var rúm 5% í byrjun aldar en hefur á undanförnum árum verið tæp 5%. Vitaskuld ræðst þessi hlutdeild af eftirspurn og ástandi á mörkuðum einstakra afurðaflokka og eru því oft talsverðar sveiflur frá einu ári til annars.

---

Skýring: Útflutningsverðmæti á föstu gengi er nálgað með gengisvísitölu Seðlabankans, viðskiptavog þröng. Tölurnar eru ekki á föstu verðlagi, einungis leiðréttar fyrir gengisbreytingum.

Heimild: Hagstofa Íslands og Seðlabanki Íslands

Myndin hér að ofan er eins byggð upp og myndin á undan, nema hér er útflutningur í tonnum í stað verðmæta. Þegar myndirnar eru bornar saman sést aðeins önnur samsetning á vægi einstakra flokka, sér í lagi ferskra þorskafurða. Ferskar afurðir eru mun fyrirferðarmeiri miðað við verðmæti en magn. Á undanförnum árum hafa þær vegið um 37% af útflutningsverðmæti þorskafurða samanborið við 24% af útfluttu magni. Það þýðir að hvert útflutt kíló af ferskum þorskafurðum er almennt talsvert verðmeira en af öðrum þorskafurðum. Hér ber vitaskuld að halda til haga að kostnaðurinn við að vinna og flytja út ferskar þorskafurðir er talsvert meiri en vegna annarra afurða. Þess vegna hafa íslensk sjávarútvegsfyrirtæki ráðist í verulegar fjárfestingar í hátæknibúnaði fyrir vinnslu og kælingu. Hlutdeild saltaðra afurða undanfarin ár er nokkuð svipuð sé litið til magns og verðmæta, eða í kringum 17%. Munurinn á magni og verðmætum er einna mestur á þurrkuðum afurðum. Á undanförnum árum hafa þær vegið 9% miðað við magn en tæp 5% miðað við verðmæti. Hlutdeild sjófrystra þorskafurða er aðeins meiri miðað við verðmæti en magn, eða tæp 10% á móti rúmum 8%. Hlutfall annarra frystra afurða er á hinn bóginn minna miðað við verðmæti en magn, eða 26% á móti 30%. Því ber að halda til haga að undir þessum yfirflokkum er fjöldi misverðmæta og ólíkra afurðaflokka fyrir þorsk, enda eru um 50 tollskrárnúmer merkt honum í útflutningstölum Hagstofunnar.

---

Heimild: Hagstofa Íslands

Þorskurinn er langverðmætasta fisktegundin sem flutt er frá Íslandi og eru fjölmargar og ólíkar afurðir unnar úr þorski. Markaðir fyrir þorskafurðir eru fjölmargir og engin önnur fisktegund er flutt til eins margra landa. Langstærsti markaðurinn er í Vestur-Evrópu en þangað hafa í kringum 80% af þorskafurðum verið flutt miðað við verðmæti undanfarinn áratug. Samfara breytingum á vinnslu þorsks hafa orðið talsverðar breytingar á útflutningi til einstakra landa innan þessa svæðis. Franski markaðurinn hefur orðið æ mikilvægari á síðustu árum og frá og með árinu 2017 hefur hann verið stærsti einstaki markaðurinn fyrir þorskafurðir. Það má rekja til aukinnar eftirspurnar og framleiðslu á ferskum afurðum, eins og nánar má sjá í umfjöllun á næstu mynd. Á undanförnum árum hefur hlutdeild franska markaðarins verið um 22% af verðmætum en um 16% af magni. Bretland hefur lengst af verið stærsti markaðurinn fyrir þorskafurðir, en frá árinu 2017 skipað annað sætið. Á undanförnum árum hefur hlutdeild hans verið tæp 17% af verðmæti en rúm 16% af magni. Bretar flytja mest inn af frystum þorskafurðum. Spánn er einn mikilvægasti markaðurinn fyrir saltaðar og frystar þorskafurðir og hefur á undanförnum árum verið þriðja stærsta viðskiptaland Íslendinga með þorskafurðir. Miðað við verðmæti hefur hlutdeild Spánar á undanförnum árum verið rúm 13% en 15% miðað við magn. Hlutdeild annarra Vestur-Evrópulanda hefur samanlagt verið rúm 27% af verðmæti en 31% af magni. Á myndinni má jafnframt sjá aukinn útflutning til Norður-Ameríku undanfarinn áratug, sem má rekja til aukinnar spurnar eftir ferskum fiski. Þar eru Bandaríkin fremst í flokki og hafa þau á undanförnum árum verið fjórða stærsta viðskiptaland Íslendinga með þorskafurðir. Hlutdeild Bandaríkjanna hefur verið um 12% af verðmæti en tæp 8% af magni. Að lokum má nefna að á undanförnum árum má rekja rúmlega 4% af útflutningsverðmæti þorskafurða til Afríku en tæp 9% af magni. Langstærsti hluti þess eru þurrkaðir þorskhausar sem fluttir eru til Nígeríu.

---

Skýring: Útflutningsverðmæti á föstu gengi er nálgað með gengisvísitölu Seðlabankans, viðskiptavog þröng.

Heimild: Hagstofa Íslands og Seðlabanki Íslands

Á myndinni sjást 10 stærstu viðskiptalöndin með þorskafurðir á árinu 2021. Hér blasir við hversu ólík löndin eru þegar kemur að einstaka afurðaflokkum. Útflutningur á þorskafurðum til Frakklands, sem hefur verið stærsta viðskiptaland Íslendinga með þorskafurðir undanfarin ár, er að megninu til ferskar afurðir. Svipaða sögu má segja um Bandaríkin. Útflutningur til beggja landa hefur aukist verulega undanfarin ár vegna meiri eftirspurnar og áherslu sjávarútvegsfyrirtækja á ferskfiskvinnslu. Eins má sjá eru nær eingöngu ferskar afurðir fluttar til Belgía, en á hinn bóginn flytja Bretar mest inn af frystum þorskafurðum, bæði sjófrystar og landfrystar. Spánn flytur svo mest inn af söltuðum og frystum afurðum. Portúgal flytur inn nær eingöngu saltaðar afurðir og Nígería þurrkaðar, aðallega þorskhausa. Um 93% af útflutningsverðmæti þorskafurða fór til þessara 10 stærstu viðskiptalanda Íslendinga á árinu 2021. Þess ber að geta að afurðum, sem fara til Hollands, er oft umskipað og þær fluttar til annarra landa.

---

Heimild: Hagstofa Íslands