Þorskur kemur fyrst, svo lax

Það er gömul saga og ný að þorskur er sú fisktegund sem skilar mestum gjaldeyristekjum í þjóðarbúið af öllum þeim tegundum sem Íslendingar veiða, ala, vinna og selja. Hann ber í raun höfuð og herðar yfir aðrar fisktegundir í þeim efnum og þannig hefur það verið svo áratugum skiptir. Nokkuð mismunandi er á milli ára hvaða tegundir hafa komið næst á eftir þorskinum, en heilt á litið hefur loðnan skilað næstmestum útflutningstekjum af öllum fisktegundum á þessari öld. Hið sama gildir um undanfarinn áratug. Sé hins vegar horft til undanfarinna fimm ára, þá hefur útflutningur á eldislaxi skilað næstmestum útflutningstekjum af öllum fisktegundum sem fluttar eru frá Íslandi.

Á myndinni hér fyrir neðan má sjá þær tíu fisktegundir sem skilað hafa mestum gjaldeyristekjum undanfarin fimm ár og byggist röðun þeirra á því. Árin 2019 og 2020 var það makríll sem skilaði næstmestu verðmætum á eftir þorskinum, árin 2021 og 2023 var það lax og árið 2022 loðna. Á þessum árum hafa mestu sveiflurnar verið í útflutningstekjum af loðnu, sem vafalaust kemur fáum á óvart. Loðnubrestur var árin 2019 og 2020, en þá voru einungis seldar birgðir úr framleiðslu fyrri ára. Ljóst er að sama verður upp á teningnum í ár, enda varð loðnubrestur, sá þriðji á sex ára tímabili.

Laxinn verður æ mikilvægari

Sé litið á útflutningstölur fyrir fyrstu fimm mánuði ársins, þá er það eldislax sem vermir annað sætið yfir mestu tekjurnar á eftir þorskinum. Vissulega er varhugavert að bera saman útflutningstekjur af einstaka fisktegundum aðeins hluta úr ári og ætla að spegla það yfir á mikilvægi þeirra í gjaldeyrisöflun. Veiðar á einstaka fisktegundum eru oft árstíðabundnar, eins og t.d. á makríl sem gengur inn í íslenska lögsögu á sumrin og eru tekjurnar eftir því. Hvað sem því líður mun lax vafalaust hreppa annað sætið þetta árið og jafnframt næstu ár. Enda er vandséð annað en að hlutur laxins muni vaxa enn frekar á komandi árum og að hann muni þar með festa sig rækilega í sessi sem annar tekjuhæsti fiskurinn þegar kemur að gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins. Að sjálfsögðu geta aðrar fisktegundir bætt við sig, en þegar veitt er úr náttúrulegum stofnum er magnaukning þeirra miklu óvissari.

Þjóðinni til heilla

Af framangreindu er ljóst að laxinn hefur orðið æ mikilvægari fyrir gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins með hverju árinu sem líður og þar með fyrir íslenskt efnahagslíf. Sú staðreynd blasir við þegar horft er á hlutdeild laxins í útflutningstekjum þjóðarbúsins, eins og gert er á myndinni hér fyrir neðan. Þar má sjá að á fyrstu fimm mánuðum ársins vógu útflutningsverðmæti af laxi einum og sér rúmlega 13% af útflutningsverðmæti sjávarafurða og 5% af verðmæti alls vöruútflutnings. Þessi hlutföll hafa aldrei mælst hærri á þessum tíma árs.

Svipaða sögu er að segja um vægi lax í samanlögðum útflutningstekjum af vöru- og þjónustuviðskiptum, en þær tölur eru einungis birtar ársfjórðungslega. Þar er hlutdeild lax á fyrsta fjórðungi í ár 3,6% og hefur aldrei mælst hærri á fjórðungnum, sé undanskilið það tímabil sem áhrifa COVID-faraldursins gætti hvað mest. Sem kunnugt er komu þau áhrif hvað harðast niður á ferðaþjónustu, með tilheyrandi samdrætti í útflutningstekjum. Útflutningstekjur af ferðaþjónustu voru einmitt sáralitlar á fyrsta ársfjórðungi 2021 en voru aðeins byrjaðar að rétta úr kútnum ári síðar. Vissulega hafði faraldurinn áhrif á starfsemi laxeldisfyrirtækja, þó í heildina megi segja að framleiðsla þeirra hafi að mestu haldið velli yfir þetta tímabil. En það sýndi einmitt styrkleika greinarinnar fyrir hagkerfið þegar á móti blés, enda hætta neytendur ekki svo auðveldlega að borða hvort sem veirufaraldur eða annað herjar á heimsbyggðina.

Þegar á öllu er á botninn hvolft má vera ljóst að laxeldi, ásamt öðru fiskeldi, hefur verið afar kærkomin búbót í útflutningsflóru Íslendinga á undanförnum árum. Og ef fram fer sem horfir mun lax vafalaust spila enn stærra hlutverki í gjaldeyrisöflun þjóðarbúsins á komandi árum. Það yrði þjóðinni til heilla, enda hvílir efnahagsleg hagsæld Íslendinga, hér eftir sem hingað til, á öflugum útflutningsgreinum.